lunes, 24 de agosto de 2015

Documento del Archivo Vaticado refiere judíos y conversos viviendo en Corrales del Vino a mediados del siglo XV

Por María Antonia Muriel Sastre, Presidenta Tarbut Zamora
 

Hurgando en distintos libros me encontré en el Anuario del Instituto de Estudios Zamoranos Florián de Ocampo del año 2007, un artículo escrito por Saturnino Ruiz de Loizaga que consta de 14 documentos procedentes del Archivo Vaticano. Estos documentos son de interés porque proporcionan información sobre la historia no solo religiosa, sino política y social de especial importancia.

El documento está fechado en Roma el día 20 de octubre de 1461, es un escrito del papa Pío II de confirmación de la creación de un “Arca de Misericordia” en la iglesia de Santa María Magdalena en Corrales (Zamora) para "ayudar a los vecinos empobrecidos por la usura de los judíos". 


Debía estar dirigida por tres varones de profunda raíz cristiana de al menos cuatro generaciones, evitando de esta manera a los nuevos convertidos o conversos.

Estos documentos tratan de beneficios papales... un instrumento común en la Edad Media eran las indulgencias, entendidas como perdón, favor o gracia concedida, se dedicaban, en muchos casos, ala beneficencia, estas –las indulgencia- a veces eran asociadas a hechos de utilidad pública como eran la creación de hospitales para pobres, mujeres, huérfanos o peregrinos.

Este beneficio que le otorga el papa a la iglesia del pueblo de Corrales sólo hace que confirmar la idea que se tenía en la época, sobre todo entre las clases populares, del judío como usurero que sangraba, esquilmaba y empobrecía a los más pobres; y del converso como persona “no fiable”, el converso nunca dejaría de ser judío para la mentalidad de los cristianos viejos.

A continuación reproducimos el artículo (en latín):

1461, octubre 20, Roma



Pius, servus servorum Dei ad perpetuam rei memoriam.

 Ad fidei propagationem...


Sane pro parte dilectorum filiorum, universorum parochianorum parochialis ecclesie beate Marie Magdalene et habitatorum loci Corrales, Zamoren, diocesis, nobis nuper exhibita petitio continebat quod, cum transactis temporibus perfidi iudei in dicto loco existentes, quamplures christifideles eiusdem loci usurarum voragine, quas ab ipsis extorquere non pavescebant, adeo depauperassent, quod ipsi christiani peramplius dictas usuras exhibendi facultate carentes, locum ipsum deseruerant, dilecti filii, Andreas Dominici Marchant, Petrus Alfonsi Barladeo et Bartholomeus de Fresno, de numero parochianorum eorumdem, et nonnulli alii christifideles, qui ex antiqua progenie christianorum traxerant originem, videntes locum ipsum propterea desolari et deserentes ipsos per eosdem iudeos inhumaniter pertractari, ipsorum possessiones et bona occupari, et iudeos eosdem alios superare, pietate commoti et impietatem iudeorum eorumdem propulsare satagentes, ac indemnitatibus pauperum subvenire cupientes, in ipsa ecclesia unam archam, quam misericodiam nuncupari voluerunt , tribus clavibus clausam, pro eleemosynis christifidelium, ad suventionem eorumdem pauperum adiutrices manus porrigere volentium, recipiendis et in ea includendis ac custodiendis, in ea quoque certam tunc pecuniarum quantitatem in eandem subentionem convertendam appsosuerunt; necnon quandam confraternitatem sive societatem eorumdem christianorum, qui aliquibus diebus anni, pro pietatis operibus exercendis, insimul in prefata ecclesia convenirent, et quod per tres ydoneos viros ex progenie christianorum saltem usque ad quartam generationem es utroque parente productos, et non per aliquem neophytum, sive militem, nobilem aut dominum temporalem alicuius loci, ab aliis de ipsa confraternitate et ad illorum votum pro tempore deputatos, quorum quilibet unam ipsarum clavium teneret, pecuniae, quae in eadem archa pro tempore reperirent, pauperibus christianis, quos magis egere noscerent, receptis ab eis sufficientibus cautione et obligatione coram notario publico et testibus de debito propterea solvendo, ne deinceps, cum ipsis iudeis necessitate cogente usurarios contractus inierent,  liberaliter mutuo concederentur; et quedam alia tunc circa hec licita et honesta instituerunt, ordinaverunt et statuerunt, prout in instrumento publico desuper confecto dicitur plenius contineri.


Quare pro parte parochianorum en habitatorum predictorum, asserentium plures christifidelis ex premissis caritativas subentiones et devotionem populi augmentum, ac iudeorum eorumdem ritus vilipendium inibi suscepisse, quodque propterea in dies speratur nedum in prefato, sed etiam in circumvicinis locis damnatam iudeorum usuram extirpari et christianorum eorumdem numerum cum salute animarum augmentari, nobis fuit humiliter supplicatum, ut appositioni, institutionibus, ordinationibus et statuis prefatis pro illorum subsistentia firmiori, robur apostolice confirmationis adiicere de benignitate apostolica dignaremur.


Nos igitur, eorundem parochianorum et habitatorum pium propositum condignis in Domino laudibus commendantes, eosque in ipso proposito confovere volentes, appositionem, institutiones, ordinationes, et prout sunt licita et rationi consona, statuta predicta, et quatenus illa concernunt omnia et singula in dicto instrumento contenta, auctoritate apostolica, tenore presentium confirmamus et approbamus, ac presentis scripti patrocinio communimus ac perpetuo volumus observari, supplentes omnes et singulos defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem, non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis contrariis quibuscumque. Nulli ergo... etc. Si quis, etc.


Datum Rome, apud Sanctum Petrum, anno incarnationis dominice millesimo quadringentessimo sexagesimo primo, tertiodecimo kalendas novembris, anno quarto.

Simili modo...

[Pontifex laudat et confirmat institutiones prenarratas et committit executionem huius dispositionis priori Sancti Benedicti Vallisoletani].

Datum Rome anno 1461, tertiodecimo kalendas novembris, anno quarto.

miércoles, 12 de agosto de 2015

De Zamora a Safed: el legado de Isaac Campantón


“Los rabinos que dirigieron las academias talmúdicas en Safed eran herederos del método de Isaac Campantón, Gaon de Castilla (incluido León). Los discípulos de Campantón, ellos mismos destacadas figuras de la generación de la expulsión, pasaron este método especulativo a sus propios estudiantes en las academias rabínicas que fundaron en todo el imperio otomano. En el caso de Safed, la línea de transmisión fue a través de Isaac Aboab II, quien dirigió dos academias, una en Buitrago y otra en Guadalajara, y fue un discípulo directo de Campantón, a Jacob Berah, de quien hablaremos más abajo.

Aunque en este contexto no podemos hacer justicia al método especulativo de Isaac Campantón para el estudio del Talmud, es imposible continuar sin explicar brevemente sus características. Este método incorporó un escrutinio didáctico intelectual detallado al texto talmúdico con un ojo puesto en las derivaciones prácticas de la Halajá en asuntos de relevancia actual. Este estudio textual intenso descansaba fuertemente en los comentarios de Rashi, los Tosafistas, y en las novedosas interpretaciones (novellae) de Nahmánides (Hidushey ha Ramban).

Al parecer, los estudiantes eran ellos mismos investigadores eminentes, como veremos debajo, lo cual fue cierto en el caso de Safed. Este aspecto del método, sin embargo, no estuvo restringido sólo a los investigadores; parte de las sesiones de estudios diarias realizadas luego de la oración estaban abiertas a los investigadores y a los laicos por igual.


Abraham David, and Dena Ordan: To come to the land: Immigration and settlement in 16th century Eretz Israel, The University of Alabama Press, 1999, p. 124. 

Canpanton (Campanton), Isaac (España, 130-1463).

Conocido como el Gaon de Castilla (incluido León), Isaac Campantón fue el director de la academia talmúdica en Zamora, oeste de España, la cual produjo grandes sabios tales como Isaac de León, Isaac Aboab II, Samuel ben Abraham Valensi, y Shem Tov ibn Shem Tov. Todos ellos citaron los comentarios de su maestro en sus propios trabajos. Con el fallecimiento de Hasdai Crescas, y la partida de Isaac ben Sheshet (Ribash) hacia Argelia, Campantón pasó a ser la mayor autoridad rabínica de España.

La obra más importante de Isaac Campantón fue Darchei ha-Talmud (Metodología del Talmud), una descripción sistematica y una explicación lógica de las reglas y métodos de estudios del Talmud así como de las escrituras de los rishonim (…)

Isaac Canpanton’s major work is Darchei ha-Talmud (Methodology of the Talmud), a systematic description and logical explanation of the rules and methods for studying the Talmud as well as the writings of the rishonim. (…)

Isidore Singer, and Cyrus Adler. The Jewish Encyclopedia. Vol. 3, 1942, p. 323

domingo, 2 de agosto de 2015

¿Coincidencias?

Llama la atención que en la documentación de la Universidad de Salamanca, donde el hebraísta converso Alfonso de Zamora ejerció por primera vez, se le llame "zapatero" (Alonso Fontela, 2012), también el padre de Juan de la Encina (converso de Fermoselle) era "zapatero" y entre las primeras noticias de oficios ejercidos por judíos en el Reino de León está el de "zapatero" junto con el de ser versados en la ley rabínica (Baer 1981, 45). Y ¿cuál es la calle que identifica a la judería vieja en Zamora? Zapatería. Sin mencionar los numerosos casos de la inquisición en los que se procesa a "zapateros"...


"Zapatero judío", de Mariano Fortuny (1838-1874)

"Rabino leyendo", de Mariano Fortuny (1838-1874)

Nota relacionada
Los zapateros, un antiguo oficio de Zamora (leer)